UZMAN PSİKOLOG GÖZÜYLE “DAVRANIŞLARIMIZI ETKİLEYEN YAPILAR”

Çankırı Özel Karatekin Hastanesi doktorlarından Uzman Klinik Psikolog Kevser TARAKCI “Davranışlarımızı Etkileyen Yapılar; Şemalar” konularında bize şunları söyledi:

“İnsanların davranışlarını etkileyen şemalar, temelde kişilerin hayata adaptasyonunu sağlayan ve yaşamını kolaylaştıran yapılardır. Onların sayesinde maruz kaldığımız her durumda yeni yollar keşfetmemize gerek kalmaz. Çünkü şemalar karşılaşılan benzer olaylar karşısında, nasıl davranmamız ve düşünmemiz gerektiği hakkında bize öngörüler sunar. Örneğin; öncesinde hayatımızda hiç görmediğimiz bir kuşun, daha önceki bilgilerimize dayanarak bir kuş türü olduğunu söyleyebiliriz. Bunu değerlendirirken önceki deneyimlerimizden yararlanarak hareket ederiz. Yani, bir kuş kanatlı olur, tüylü olur, iki ayaklı olur ve uçar gibi otomatik tanımlamalar yaparız. Bu bize zaman ve enerji tasarrufu sağlar.
Yada bir çocuğun sobayla ilk karşılaşmasında, sobanın sıcaklığını görmesi ve kendini sıcak nesnelere çok yaklaşmayarak tehlikeden koruması, işlevsel şemaya örnek verilebilir.

Tarakcı; şemaların belli bir derecede hayatımızda olması yaşamımızı kolaylaştırırken, onların etkisine yoğun bir şekilde maruz kalmak hayatımızı zorlaştırmaktadır. Bu yüzden şemalar, davranışlarımızı, duygularımızı ve kişiler arası ilişkilerimizi olumsuz etkilediğinde işlevselliğini kaybeder. Şemalar çocukluğun erken dönemlerinde, deneyimlenen olumsuz olaylar sonucu oluşur. Yani kökenlerini çocukluk yaşantılarından alır. Öfke, üzüntü, kaygı gibi bazı güçlü duyguları tetikler. Örneğin sınavlarından düşük not alan bir öğrencide, ders dışı başka alanlarda da başarılı olamayacağına dair, işlevsiz bir şema gelişebilir. Yada çocukken sık sık diğerleri tarafından eleştirilen biri kusurlu olduğuna dair şemalar geliştirebilir.

Sahip olduğumuz bu işlevsiz şemalar değiştirilemez değildir. Bilişsel davranışçı terapi ve şema terapi gibi psikoterapi teknikleri, şemaların değiştirilmesine yönelik terapötik müdahalelerde bulunurlar. Psiokoterapilerde, hayatımızı olumsuz etkileyen bu işlevsiz şemaların tespit edilmesi ve işlevsel düşüncelerle değiştirilmesi üzerine çalışılır.

Şema terapi modeli kişilerin duygu, davranış ve sosyal ilişkilerini etkileyen 18 farklı şema tanımlamıştır. Belirtilen bu şemalar, terk edilme, güvensizlik, duygusal yoksunluk, kusurluluk, sosyal izolasyon, iç içe geçme, başarısızlık, haklılık, yetersiz özdenetim, boyun eğicilik, kendini feda, onay arayıcılık, karamsarlık, duygusal kenetlenme, yüksek standartlar ve cezalandırıcılık şeklinde farklı şema kategorilerine ayrılmıştır. Örneğin, terk edilme şeması baskın olan kişiler, insanların onu terk edeceğine ve duygusal olarak hep yalnız kalacağına dair inançlar beslemektedir. Gerçekçi temelleri olmasa bile, sevdikleri insanların öleceklerinden yada onları terk edeceklerinden korkarlar. Boyun eğicilik şeması baskın olan kişiler ise etrafındaki insanların memnuniyeti uğruna kendi istek ve arzularından vazgeçebilirler. Diğer insanların, kendisini kontrol etmesine ve onun üzerinde üstünlük kurmasına izin verirler.
Bu şemalardan bazı insanlarda hiç olmayabileceği gibi, bazılarında da birden fazla şema gözlenir. Bu da kişilerin hayata, kendilerine ve diğer kişilere olan bakışını olumsuz etkilemektedir ve hayattan alınan tatmini düşürmektedir. “Şema terapi” yöntemiyle, bu şemalar tespit edilip, kişilerin içinde bulunduğu duruma daha objektif bakması sağlanabilmektedir.”

Çankırı Özel Karatekin Hastanesi
Uzman Klinik Psikolog
Kevser TARAKCI